گروه فرهنگی مشرق - سال 1383 یک کارگردان تئاتر اسپانیایی برای اجرای نمایش در جشنواره تئاتر فجر به ایران دعوت شده بود."نمر سالمون" در سال هایی که جنگ در عراق وافغانستان هنوز شعله می کشید او و همسرش در اسپانیا تئاتر های خیابانی ضد جنگ اجرا می کردند. در یکی از مناطق مرکزی تهران به دیدارش در هتل رفتیم؛ بحث که داغ شد مهم ترین سوال ما از او درباره داستان هنر برای هنر مطرح شد و نسبت آن با سیاست؛ اینکه هنر برای ایدئولوژی و اعتقاد سیاسی تر است یا هنر صرفا برای هنر. کمی تامل کرد و بعد گفت: تاکید بر تعلق هنر تنها به هنر "سیاسی است" و این سیاسی را چند با تکرار کرد تا ما شیرفهم شویم که چقدر و تا چه حدی این سیاسی بودن غلظت دارد.
وقتی چند سالی در این دو دهه ی اخیر در مطبوعات و رسانه های فرهنگی هنری و البته سیاسی و با آدم های رنگارنگ آن حشر و نشر داشته باشی به خوبی برایت قابل لمس خواهد بود که نمی شود میان سیاست و فرهنگ؛ و البته سیاست و اقتصاد دیواری کشید و گفت از این جا به بعد دیگر هنر نیست و سیاست است و از این جا به قبل فرهنگ است. بگذریم که آن طرف قصه یعنی رابطه اقتصاد و فرهنگ که همیشه نان و آب در همان جا تقسیم می شود مورد توجه قرار نگرفت. به هر روی بیشتر بر سر تقدم و تاخر ها است و اگر نه از روز روشن تر است که اهل قدرت بر سر استفاده ابزاری تعارفی ندارند.
این ها را که گفتیم از آنجایی ناشی شده بود که یک هفته نامه سیاسی که البته نیم نگاهی هم به فرهنگ و به باقی قضایا دارد اخیرا پرونده ای منتشر کرده است درباره این که " چطور اصولگراها نتوانستند قیصر را مصادره کنند" انگار که وسط میدان گرو کشی مشغول کری خوانی باشند. اگر چه این اولین باری نیست که بر سر جنازه قیصر دعوا و قیل و قال پیش می آید.
یک سال قبل تر هم ماهنامه همین دست روزنامه نگاران در کنار یکی دو جریده دیگر که هیاتی وار و دور هم در می آورند شماره اول خودش را و سرمقاله اش وصله زده بود به قبای قیصر و گفته بود ما همه از زیر شنل قیصر بیرون آمده ایم. اشاره اش هم به آن قولی است که درباره "گوگول" نویسنده ی مشهور روس است که داستانی با عنوان "شنل" دارد؛ داستانی که در ادبیات داستانی روسیه، انقلابی محسوب می شود و بعد ها اکثر نویسنده های بزرگ روسیه خودشان را مرهون میراث گوگول می دانند و الی آخر. تا این جای ماجرا حرف خاصی نیست اما قصه از آنجا خوشمزه می شود که نام قیصر می شود مراد و مطلوب یک دسته خاصی از روزنامه نگاران و نویسندگان مطبوعاتی و غیر مطبوعاتی که در شرایط فعلی به مسلک خاصی در نظام قدرت اعتقاد دارند.
بیایید از زاویه دیگری نگاه کنیم؛ اصلا هم کاری به این نداریم که در هفته نامه ای که ذکر آن رفت از این عنوان استفاده شده بود که "چرا اصولگرایان نتوانستند..." که در ادبیات سیاسی ایران امروز معنای خاصی دارد؛ معنای خاص از آنجا ناشی می شود که در سیستم سیاسی ایران مقابل اصولگرایی تنها می شود یک دسته دیگر سیاسی را قرار داد و بنابراین اگر اصولگرایان نتوانسته اند که قیصر امین پور را مصادره کنند پس حتما "اصلاح طلبان" همچنان او را در اردوگاه خود نگه داشته اند.
لب مطلب منتشر شده در این هفته نامه این است که اصولگرایان می خواستند تا با مصادره ی قیصر امین پور او را به حیطه ی سیاسی بکشند اما قیصر خصوصا در دوره دوم زندگانی شعری اش اساسا روی خوش به سیاست نشان نداده و به قول نویسندگان و تحلیل گران این مجموعه دیگر شاعر دولتی نماند.دو نکته ساده از همین یکی دو خط، دو موضوع قابل درک است.
اول اینکه همکاران روزنامه نگار خط کش سیاسی در دست در حیطه ی فرهنگ مشغول خط کشی هستند؛ در میان فرهنگی ها و اهالی هنر خط می کشند آنهایی که با ما هستند؛ یعنی به هنر برای هنر معتقدند؛ روشنفکر هستند و هنر ناب را می شناسند و آنهایی که دولتی هستند و حرف های ایدئولوژیک می زنند- البته در این میان باید هشت ساله دولت اصلاحات را مستثنا کنیم چون جا ها کاملا عوض شده بود. اساسا چنین تقسیم بندی از اساس سیاسی است.
دوم اینکه اساسا مفهوم دولتی بودن در ادبیات تحلیلی این طیف از نویسندگان معنای خود را نشان می دهد؛ داستان خیلی ساده است. به اشعار قیصر در دهه مورد اشاره این نویسندگان نگاه کنید؛ عموما یا رنگ و بوی دینی دارد و یا در تجلیل از مقام شهید و دفاع از کیان و عقیده؛ حالا اگر این دست رویکردها منجر به دولتی شدن می شود پس بسیاری از هنرمندان آمریکایی و اروپایی را باید از بیخ و بن دولتی بنامیم؛ یکی اش همین آقای "بن افلک" ینگه دنیایی که برای خودش در سینمای آمریکا منتقد و روشنفکر به حساب می‌آید اما وقتی پای دولت و آرمان های آمریکایی و سفارتشان به میان می آید تمام قد وارد می شود و فیلم می سازد و هزینه هایش را هم می دهد و وقتی فیلم فروش نمی کند یک کلام دارد که "ما فقط می خواستیم فیلم مان دیده شود". حالا این روشنفکری و هنر روشنفکری جهان سومی به کجا بند است و قرار است از چه حمایت کند شما پیدا کنید پرتقال فروش را.
دوستان ادبی نویس و ژورنالیست‌مان البته چشم هایشان را به شعرهای دهه های بعدی قیصر بسته اند و شاید هم آگاهانه ندید گرفته اند که نشود رد دولتی سروده های قیصر را در عاشقانه هایش هم پی گرفت؛ اگر نه بی ربط می نمود بیانیه "انجمن نویسندگان" مستقل غیر دولتی و مورد علاقه ی این طیف روزنامه نویس ها که چند روزی بعد از مرگ قیصر او را "شاعر بیلبورد های شهرداری"خواند و البته داغ دلش هم فرو ننشست. اگر این طور حساب کنیم قیصر و سیدحسن حسینی و سلمان هراتی و دیگر طلایه داران شاعران دولتی هستند که هر روز ریشه ی بیشتری می دواند. دولت برای این شاعران و هنرمندان از این دست مفهومی عام دارد که همه ی اعتقادات را و همه ی سنت ها و همه ی پایه های اقتدار وطنی را در بر می گیرد؛ اگر چه اعتقاد فروشان آن را به دیده پسند ننگرند.
وقتی چند سالی در این دو دهه ی اخیر در مطبوعات و رسانه های فرهنگی هنری و البته سیاسی و با آدم های رنگارنگ آن حشر و نشر داشته باشی به خوبی برایت قابل لمس خواهد بود که نمی شود میان سیاست و فرهنگ؛ و البته سیاست و اقتصاد دیواری کشید و گفت از این جا به بعد دیگر هنر نیست و سیاست است و از این جا به قبل فرهنگ است. بگذریم که آن طرف قصه یعنی رابطه اقتصاد و فرهنگ که همیشه نان و آب در همان جا تقسیم می شود مورد توجه قرار نگرفت. به هر روی بیشتر بر سر تقدم و تاخر ها است و اگر نه از روز روشن تر است که اهل قدرت بر سر استفاده ابزاری تعارفی ندارند.
این ها را که گفتیم از آنجایی ناشی شده بود که یک هفته نامه سیاسی که البته نیم نگاهی هم به فرهنگ و به باقی قضایا دارد اخیرا پرونده ای منتشر کرده است درباره این که " چطور اصولگراها نتوانستند قیصر را مصادره کنند" انگار که وسط میدان گرو کشی مشغول کری خوانی باشند. اگر چه این اولین باری نیست که بر سر جنازه قیصر دعوا و قیل و قال پیش می آید.
یک سال قبل تر هم ماهنامه همین دست روزنامه نگاران در کنار یکی دو جریده دیگر که هیاتی وار و دور هم در می آورند شماره اول خودش را و سرمقاله اش وصله زده بود به قبای قیصر و گفته بود ما همه از زیر شنل قیصر بیرون آمده ایم. اشاره اش هم به آن قولی است که درباره "گوگول" نویسنده ی مشهور روس است که داستانی با عنوان "شنل" دارد؛ داستانی که در ادبیات داستانی روسیه، انقلابی محسوب می شود و بعد ها اکثر نویسنده های بزرگ روسیه خودشان را مرهون میراث گوگول می دانند و الی آخر. تا این جای ماجرا حرف خاصی نیست اما قصه از آنجا خوشمزه می شود که نام قیصر می شود مراد و مطلوب یک دسته خاصی از روزنامه نگاران و نویسندگان مطبوعاتی و غیر مطبوعاتی که در شرایط فعلی به مسلک خاصی در نظام قدرت اعتقاد دارند.
بیایید از زاویه دیگری نگاه کنیم؛ اصلا هم کاری به این نداریم که در هفته نامه ای که ذکر آن رفت از این عنوان استفاده شده بود که "چرا اصولگرایان نتوانستند..." که در ادبیات سیاسی ایران امروز معنای خاصی دارد؛ معنای خاص از آنجا ناشی می شود که در سیستم سیاسی ایران مقابل اصولگرایی تنها می شود یک دسته دیگر سیاسی را قرار داد و بنابراین اگر اصولگرایان نتوانسته اند که قیصر امین پور را مصادره کنند پس حتما "اصلاح طلبان" همچنان او را در اردوگاه خود نگه داشته اند.
لب مطلب منتشر شده در این هفته نامه این است که اصولگرایان می خواستند تا با مصادره ی قیصر امین پور او را به حیطه ی سیاسی بکشند اما قیصر خصوصا در دوره دوم زندگانی شعری اش اساسا روی خوش به سیاست نشان نداده و به قول نویسندگان و تحلیل گران این مجموعه دیگر شاعر دولتی نماند.دو نکته ساده از همین یکی دو خط، دو موضوع قابل درک است.
اول اینکه همکاران روزنامه نگار خط کش سیاسی در دست در حیطه ی فرهنگ مشغول خط کشی هستند؛ در میان فرهنگی ها و اهالی هنر خط می کشند آنهایی که با ما هستند؛ یعنی به هنر برای هنر معتقدند؛ روشنفکر هستند و هنر ناب را می شناسند و آنهایی که دولتی هستند و حرف های ایدئولوژیک می زنند- البته در این میان باید هشت ساله دولت اصلاحات را مستثنا کنیم چون جا ها کاملا عوض شده بود. اساسا چنین تقسیم بندی از اساس سیاسی است.
دوم اینکه اساسا مفهوم دولتی بودن در ادبیات تحلیلی این طیف از نویسندگان معنای خود را نشان می دهد؛ داستان خیلی ساده است. به اشعار قیصر در دهه مورد اشاره این نویسندگان نگاه کنید؛ عموما یا رنگ و بوی دینی دارد و یا در تجلیل از مقام شهید و دفاع از کیان و عقیده؛ حالا اگر این دست رویکردها منجر به دولتی شدن می شود پس بسیاری از هنرمندان آمریکایی و اروپایی را باید از بیخ و بن دولتی بنامیم؛ یکی اش همین آقای "بن افلک" ینگه دنیایی که برای خودش در سینمای آمریکا منتقد و روشنفکر به حساب می‌آید اما وقتی پای دولت و آرمان های آمریکایی و سفارتشان به میان می آید تمام قد وارد می شود و فیلم می سازد و هزینه هایش را هم می دهد و وقتی فیلم فروش نمی کند یک کلام دارد که "ما فقط می خواستیم فیلم مان دیده شود". حالا این روشنفکری و هنر روشنفکری جهان سومی به کجا بند است و قرار است از چه حمایت کند شما پیدا کنید پرتقال فروش را.
دوستان ادبی نویس و ژورنالیست‌مان البته چشم هایشان را به شعرهای دهه های بعدی قیصر بسته اند و شاید هم آگاهانه ندید گرفته اند که نشود رد دولتی سروده های قیصر را در عاشقانه هایش هم پی گرفت؛ اگر نه بی ربط می نمود بیانیه "انجمن نویسندگان" مستقل غیر دولتی و مورد علاقه ی این طیف روزنامه نویس ها که چند روزی بعد از مرگ قیصر او را "شاعر بیلبورد های شهرداری"خواند و البته داغ دلش هم فرو ننشست. اگر این طور حساب کنیم قیصر و سیدحسن حسینی و سلمان هراتی و دیگر طلایه داران شاعران دولتی هستند که هر روز ریشه ی بیشتری می دواند. دولت برای این شاعران و هنرمندان از این دست مفهومی عام دارد که همه ی اعتقادات را و همه ی سنت ها و همه ی پایه های اقتدار وطنی را در بر می گیرد؛ اگر چه اعتقاد فروشان آن را به دیده پسند ننگرند.
